Hugo de Jonge
vicepremier en minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport ‘Feyenoord-supporter zijn is een goede basis voor de politiek’

VWS’ers kunnen meer gebruik maken van individuele casuïstiek. Elke casus is een cadeau’, vindt Hugo de Jonge. Wat hem vooral raakt is de gedrevenheid van zijn ambtenaren. De landelijke politiek vindt hij grotendeels vergelijkbaar met die in Rotterdam. ‘Daar is het zelfs nog rauwer.’ En verder vertelt hij over z’n, tijdelijke, baard, z’n schoenen en de zwaarte van z’n Feyenoordliefde. ‘Een goede basis voor de politiek.’

Wat is het grootste verschil met het werk vóór VWS, als wethouder in Rotterdam?

‘Grosso modo is het redelijk vergelijkbaar. De basis is het aansturen van een grote tent met ambtenaren. Je hebt je te verantwoorden aan de volksvertegenwoordiging. En je hebt aan journalisten uit te leggen wat je doet. Het verschil is: in de gemeente zit je de werkelijkheid veel dichter op de huid, en andersom: de werkelijkheid zit jóu veel dichter op de huid. Bij VWS is de afstand tot de echte werkelijkheid natuurlijk iets groter.’

Is dat jammer, of stiekem toch eigenlijk wel lekker?

‘Ik houd ervan om zo dicht op de werkelijkheid te zitten. Tegelijkertijd: de impact van wat je bij VWS kunt doen, is natuurlijk groot. En de aandacht ervoor ook. Het is vooral een schaalverschil. En de power die je vanuit een departement kunt inzetten, is ook heel erg mooi. Ik kan niet kiezen.’

Je noemde net journalisten. Die zijn niet per definitie positief. Raakt dat je persoonlijk?

‘O, welnee joh. Daar moet je nuchter mee omgaan. Als je in het politiek bestuur werkt, wéét je dat ze over je schrijven. Ik heb me voorgenomen om dat niet te veel te recenseren, dat is ook niet mijn werk.’

Geldt dat ook voor al die meningen op social media?  

‘Lees je wel eens iets negatief op social media dan? Haha! Daar probeer ik volstrekt omheen te lezen. Oké, dat lukt niet altijd. Ook daar moet je een beetje nuchter mee omgaan. Je kunt niet verwachten dat je alleen maar applaus krijgt. Ik zie social media als een belangrijk instrument om uit te leggen waar ik mee bezig ben. Daarom maak ik er graag gebruik van.’

Vooral zenden, dus?

‘Nee, de reacties waarmee mensen hun zorg onder mijn aandacht brengen zie ik als cadeau! Als blijkt dat het in de praktijk anders werkt dan wij denken, of als mensen om hulp vragen, dan kun je daarmee aan de slag. Van individuele situaties kun je leren. En als het alleen maar schelden is denk ik: ik hoop dat het oplucht.’

Nog even terug naar Rotterdam. Waarin verschilt de Rotterdamse politiek van de landelijke politiek?

‘De Rotterdamse politiek is best hard en rauw. De politiek wordt daar met huid en haar bedreven. Ik denk dat het daar zelfs wat harder is dan landelijk. Politiek haalt mooie dingen in mensen naar boven. Maar ook wel eens minder mooie dingen. Dat is nou eenmaal zo, dat hoort erbij. Ik probeer altijd vanuit de inhoud de samenwerking te zoeken. Het maakt mij niet uit of een goed idee vanuit de coalitie of vanuit de oppositie komt. Een goed idee is gewoon een goed idee. En af en toe onderga je een persoonlijke aanval. Die probeer ik zoveel mogelijk van me af te laten glijden.’

VWS staat onder leiding van drie politieke kleuren. Kunnen jullie na 500 dagen nog steeds door één deur?

‘Geen enkel probleem. Ook hier geldt dat je het meest bereikt met onderlinge samenwerking. We begrijpen en versterken elkaar. Vanuit onze verschillende politieke achtergronden werken we aan hetzelfde doel: de zorg voor mensen nog beter maken.’

Waarin schieten VWS-ambtenaren tekort?

‘Als ouwe schoolmeester vind ik dat de verkeerde vraag.’

Oké, waarin blinken VWS’ers uit?

‘Vanaf de allereerste dag ben ik onder de indruk van de enorme betrokkenheid en gretigheid van VWS’ers bij hun werk. Iedereen is supergemotiveerd én vakkundig. Het is prachtig om met zulke mensen te mogen samenwerken.’

Waar liggen dan de uitdagingen voor VWS’ers?

‘Twee dingen: VWS’ers moesten wennen aan onze programmatische aanpak. In plaats van sturen via wetgeving proberen we meer te sturen op samenwerking met alle partijen. Zo kun je sneller plannen in de praktijk brengen. Want wetten geven geen zorg, mensen doen dat. Dat vergt wel een andere manier van werken op het departement. Maar ik merk dat we daar lol in beginnen te krijgen en dat we het ook onder de knie krijgen. En het andere is het omgaan met individuele gevallen van burgers. Ik vind de vraag ‘zijn we daar als VWS wel van?’ minder belangrijk dan de vraag ‘hoe lossen we het op?’. Een individuele casus is een kans. Een cadeau. Als je daar een oplossing voor vindt, doe je iets betekenisvols in het leven van mensen. En je leert ervan waar het structureel beter moet.’

Even persoonlijk, waarom die baard, afgelopen zomer?

‘Die is ontstaan uit luiheid tijdens de vakantie. Geen zin om me te scheren. Maar tijdens een bijeenkomst met Libelle-lezeressen heb ik ze moeten beloven dat ik ‘m snel zou afscheren. Ook zo’n belofte kom ik natuurlijk na.’

En is de schoenen-discussie definitief verstomd?

‘Die houdt waarschijnlijk nooit op. Minimaal eens per dag wordt er wel een opmerking over gemaakt. Dat is niet erg, want het kan juist ook het ijs breken en het gesprek op gang brengen. En er zijn leuke inhakers. Laatst nog. Was ik op werkbezoek een bouwterrein waar ik veiligheidskleding aan moest. Ik kreeg een helm op en er stonden laarzen voor me klaar. Met bloemen erop geschilderd. Daar zie ik de humor wel van in!’

Wat doet het vicepremierschap met iemand?

‘Ik vind het oprecht mooi om in die rol de verbinding te maken tussen het belang van mijn partij en de anderen in het kabinet. Samen kiezen voor een koers die goed is voor Nederland en recht doet aan alle partijen in het kabinet.’

Tot slot, hoe hoog eindigt Feyenoord dit seizoen?

‘Altijd lager dan je hoopt en altijd hoger dan ze eigenlijk verdienen. Feyenoord-supporter zijn is een goede basis voor de politiek. Je leert heel goed om te gaan met teleurstellingen.’

Bruno Bruins
minister voor Medische Zorg ‘De zorg heeft 17 miljoen betrokken aandeelhouders’

Bruno Bruins loopt dagelijks van zijn woning ‘op Scheveningen’ naar De Resident in Den Haag. ‘Als ik over het Binnenhof wandel, voelt dat als politiek inloggen.’ Onze minister voor Medische Zorg en Sport weet dat werkelijk iedereen iets ‘vindt’ over de zorg (‘en dat is maar goed ook’) en baalt ervan dat VWS’ers geen 48 uur per dag hebben. Verder voorspelt hij dat ADO dit jaar in het linker rijtje eindigt. ‘Moeten ze nog wel even hard voor knokken.’

Loop je echt elke dag naar kantoor?

‘Bijna elke dag. Rain or shine. Ik vind het fijn om de werkdag buiten te beginnen, want verder is het natuurlijk veel binnen zitten. Ik heb inmiddels ontdekt dat ik niet de enige ben met een vast ochtendroutine. Onderweg kom ik vaak dezelfde mensen tegen: een mevrouw van een advocatenkantoor die het uithangbord poetst, mensen van de catering die al bezig zijn. Den Haag is best vroeg wakker!’

Wat was het afgelopen jaar de grootste verrassing bij VWS?

‘Voor ik minister werd, wist ik als krantenlezer al dat de zorg een complexe wereld is. Maar er deel van uitmaken is wat anders. In mijn vorige functies ging het ook over wat mensen raakt – werk, inkomen, ziek of gezond zijn -, maar bij VWS komen ze dichterbij dan ooit. Verrassend, maar niet verwonderlijk: de zorg gaat iedereen aan het hart. We hebben of krijgen er allemaal mee te maken.’

Wat is het grootste verschil tussen je huidige en voorgaande functies?  

‘M’n rol. Vroeger was mijn opdrachtgever de politiek - nu ben ik de politiek. Dat vraagt andere dingen. Bij het UWV of Connexxion was ik meer een manager. Ik stuurde op rapportages, praatte met mijn teamleden, met de raad van commissarissen, of met de aandeelhouders. Dat hoef ik als minister niet te doen. Al heeft de zorg natuurlijk wel 17 miljoen betrokken ‘aandeelhouders’.’

Waarin schieten VWS’ers tekort?

‘Ha! Het grote falen van VWS’ers is dat ze geen 48 uur in een dag hebben. Maar daar is niet zo veel aan te doen, hè? In de ideale wereld wil je als minister – zeker in het begin – voldoende tijd hebben om alles en iedereen te leren kennen, voor je een debat hebt in de Kamer. De praktijk blijkt vaak weerbarstiger: debatten worden gewoon ingepland en veel voorbereidingstijd is er vaak niet. Een minister moet werkendeweg leren; éérst met alle deskundigen spreken en pas daarna de discussie in de Kamer – dat lukt niet altijd.’

Werkendeweg leren?

‘Ja, leren terwijl je werkt. En daarin word ik enorm goed ondersteund door VWS’ers. Want als je me vraagt wat er heel goed gaat bij VWS, dan is het wel de manier waarop de collega’s die mij bijpraten de dossiers samenstellen. Dat gaat steeds met zo veel geduld, aandacht en precisie! Met een niet aflatend enthousiasme word ik dagelijks op de hoogte gehouden van verschillende onderwerpen. En heb ik tekst en uitleg nodig? Dan vind ik al snel het antwoord op mijn vraag in mijn mailbox. Of in een tweede vergadering. Dat is echt fantastisch. Langs deze weg: grote dank!’

Welke ambitie wil je absoluut halen?

‘Nederland heeft een uniek zorgsysteem waarin iedereen een beroep kan doen op allerlei vormen van zorg. Dat moeten we goed bewaren, bewaken, en beter maken waar het kan. Voor de toekomst is het denk ik belangrijk om die vormen van zorg - ziekenhuizen, huisartsen, fysiotherapeuten, GGZ, gemeenten, noem maar op - inniger met elkaar te laten samenwerken. Het zijn nu nog te veel kolommen. Die moeten met elkaar verbonden worden.’

En welke ambitie zet je even in de ijskast?

‘Geen enkele. Maar de komende jaren voldoende mensen interesseren voor een baan in de zorg, is een omvangrijke opgave. We moeten alle zeilen bijzetten om meer mensen op te leiden en doorstroom te bevorderen. Het inlopen van personeelstekorten in de zorg is helaas niet zomaar opgelost, dat kost tijd.’

Je bent een ADO-fan, heb ik begrepen?

‘Jazeker, ik ga regelmatig met een van mijn drie zoons naar een wedstrijd. ADO staat nu nog in het rechter rijtje, hè? Maar ze eindigen links, hoor. Let maar op. Moeten ze nog wel even heel hard knokken, maar het gaat ze lukken. Ook dit seizoen.’

Ben ik nog iets vergeten te vragen?

‘Zullen we het nog over sport hebben? Ook dat prachtige onderwerp maak deel uit van m’n portefeuille. Laatst bezocht ik bijvoorbeeld een voetbalvereniging in Terborg in de Achterhoek, die al 40 jaar lang jaarlijks een internationaal toernooi organiseert voor de jeugd. En die organisatie drijft op vrijwilligers: onmisbaar voor de sport in Nederland. Dat dankzij hen die mini’s over dat sportveld drentelen met een voetbal, dat is onbetaalbaar.’

Paul Blokhuis
staatssecretaris van Volksgezondheid, Welzijn en Sport ‘Het mag best wel eens knetteren’

VWS-ambtenaren zijn geen makke schapen. En de kop ‘God gaf mij deze opdracht’ boven een krantenartikel, is niet een kop waar staatssecretaris Paul Blokhuis gelukkig van wordt. En nee, iemand daarover uitschelden doet hij niet. Daarvoor is hij naar eigen zeggen ‘soms iets te vriendelijk’. ‘Behandel anderen zoals jezelf behandeld wil worden. Zo moeilijk is dat toch niet?’

Hoe staat het met de loyaliteit van de VWS-ambtenaren? Durven ze je een spiegel voor te houden?

‘Ik wil tegenspraak en die vraag ik ook van mijn ambtenaren. En ik daag hen ook uit. Het is een wisselwerking. Van beleidsmedewerkers van VWS verwacht ik dat ze deskundig en flexibel zijn. Daarbij mogen ze eigenwijs zijn in de goede zin van het woord. Loyaliteit komt dan van twee kanten. Zij beschermen mij voor verkeerde beslissingen en ik creëer een setting waarin vrijuit en hardop gesproken en nagedacht kan worden. Ik kom weinig makke schapen tegen bij VWS, de meesten zijn behoorlijk assertief. Ik vind dat wel prettig. Daarmee houden we elkaar scherp. En dan kan het best wel eens knetteren, maar dat is de beste leerschool.’

Het Preventie-akkoord mag je op jouw naam schrijven. Alles eruit gehaald wat erin zat?

‘Je bedoelt of ik mijn oren niet teveel heb laten hangen naar de voedingsindustrie? Nee joh, dat verhaal is de wereld in geholpen door een aantal zure twitteraars en een enkele journalist. Ik ben er ontzettend trots op dat 70 verschillende partijen meewerken aan een gezondere samenleving. Er zijn verbindingen gemaakt tussen partijen die je niet voor mogelijk hield. Wist je dat frisdrankproducenten voor 2025 het suikergehalte in de totale hoeveelheid verkochte dranken met dertig procent gaan verminderen? En dat is niet vrijblijvend. Doen ze dat niet, dan krijgen ze wat mij betreft te maken met een suikertaks. Afspraak is afspraak. We hebben hoge ambities en voor mij hadden we soms in de maatregelen verder mogen gaan. Maar we hebben natuurlijk te maken met heel veel belangen, ook in de politiek. Wat ik belangrijk vind, is dat we een grote beweging in gang hebben gezet.’

Maar in politiek Den Haag werkt dat toch niet altijd zo, dat van afspraak is afspraak...

‘Ik houd niet van politieke spelletjes. Niet in de tijd dat ik wethouder in Apeldoorn was en ook nu niet in Den Haag. En natuurlijk weet ik dat machtspelletjes onderdeel zijn van de politiek. Noem me naïef… maar tja…. Ik kan gewoon niet werken in een setting waarin ik mensen niet kan vertrouwen. Het maakt me misschien kwetsbaar maar dat is dan maar zo. Dingetje uit onze christelijke opvoeding inderdaad. Net als mijn tweelingbroer die predikant is, ben ik soms een beetje te vriendelijk. Al is dat misschien een beetje ongelukkig uitgedrukt. Ik word er gelukkig van als ik andere mensen kan helpen en de wereld daarmee een stukje vooruit help. Om een uitspraak van Jezus aan te halen: “Behandel anderen zoals jezelf behandeld wil worden”. Zo moeilijk hoeft het allemaal niet te zijn.’

Vanuit die houding kijken jij en de ChristenUnie ook tegen het kinderpardon aan? Gaf dat geen spanningen met de twee andere VWS-bewindspersonen?

‘Mijn relatie met Bruno en Hugo is meer dan goed. Ook als we het over het kinderpardon hebben.’

Maar…

‘Natuurlijk ben ik blij dat het kinderpardon er is. De ChristenUnie maar ook ikzelf zijn daar altijd heel duidelijk in geweest. Het is te gek voor woorden om kinderen die hier zijn opgegroeid en hun hele schooltijd met goed gevolg hebben doorlopen, het land uit te zetten.’

Onlangs stond boven een interview met jou in het Nederlands Dagblad, de kop: ‘God gaf mij deze opdracht’. Daar was je niet blij mee.

‘Nee zeg, alsof ik een of andere hoogmoedswaanzinnige ayatollah ben die weet wat God met mij voorheeft. Het citaat slaat terug op het moment dat CU-fractievoorzitter Gert-Jan Segers mij benaderde voor deze functie bij VWS. Precies op een moment dat ik volop in gesprek was met een grote zorgaanbieder voor een carrièreswitch. Dat vond ik geen ‘toeval’. Ik geloof in een God die mij door het leven leidt. Maar Zijn plannen ken ik niet. De kop boven dat artikel suggereert alsof ik Gods mysterie kan doorgronden, dat zou wel erg aanmatigend van mij zijn.’

Wat staat er voor 2019 op de politieke agenda?

‘Uiteraard de verdere uitrol van het Preventie-akkoord. We gaan de 70 ondertekenaars van het Akkoord blijvend betrekken bij onze plannen. Als onderdeel daarvan werken we bijvoorbeeld aan een nieuwe wet over alcohol die de huidige Drank- en Horecawet gaat vervangen. Ook de invulling van de Maatschappelijke Diensttijd gaat nu concreet worden en we zijn druk met de uitvoering van het hooflijnenakkoord GGZ en bijvoorbeeld met de campagne “Hey, het is oké” waarin we depressiviteit en angststoornissen bespreekbaar willen maken. Genoeg mooie dingen te doen!’

Je hebt de afgelopen 15 maanden duizenden handen geschud. Wie heeft een blijvende indruk achtergelaten?

‘Bij een bijeenkomst over zwerfjongeren, sprak Femke mij aan. Met een treurig verhaal over haar eigen situatie. Tja, dan heb je mij te pakken. Ik ben met haar mee geweest, op pad in Rotterdam waar zij op een bootje woont. Ik dacht een woonboot aan te treffen, maar het was gewoon zo’n lullig bootje waarover zij een zeil gespannen had. De zitting van het bankje in haar ieniemienie huisje was gewoon doorweekt van de regen. Maar Femke is een heel getalenteerde meid, die de problematiek van de zwerfjongeren voor haarzelf en voor anderen wil aanpakken. Naar aanleiding daarvan zijn we het Actieprogramma Zwerfjongeren begonnen. En langzaamaan gaat het ook beter met Femke.’

Vorig jaar heeft bij het overlijden van jullie dochter Julia de tijd stilgestaan. Doe je nu nog steeds wat je wil of moet doen?

‘Ik ben een dag in de week minder in Den Haag gaan werken. Woensdag ben ik thuis in Apeldoorn. Om mij en ons verdriet de ruimte te geven. Het is een verdriet dat ons niet loslaat. Iemand schreef ons een hele rake observatie: “Jullie grote afwezige is nu jullie grote aanwezige”. Dat is zo waar. We hebben vier meiden, maar Julia zit continu in ons hoofd. En dat zal altijd zo blijven.’